Roma Mitolojisinde yer alan Roma tanrısı Janus, eski ve orijinal kökenli bir tanrıdır. Bu nedenle Roma Mitolojisindeki pek çok tanrının aksine Janus’un Yunan Mitolojisinde bir karşılığı yoktur. 

Erken Roma Döneminde basit aile inancının yaygın olduğu dönemde evlerin eşiklerini koruyan tanrısal bir güç olarak tanımlanmıştır. Bazı görüşlere göre ise Roma geleneğine göre başlangıçta erken bir ilahi varlıktır, din geliştikçe tanrısallaşmıştır.

Janus Ne Tanrısı?

Roma Mitolojisinde Janus, kapıların koruyucusu, başlangıç ve sonun tanrısıdır. Tanrı Janus genellikle çift başlı olarak tasvir edilir. İki yüzü hem geçmişi hem geleceği görme yetisine sahiptir. Bazı kaynaklara göre bu yeteceği Janus’a Tanrı Satürn vermiştir.

Janus’un kökenleri tartışmalıdır ancak Tanrının orijinal kökenli ve eski bir tanrı olduğu düşünülür. Bu nedenle Janus’un Yunan Mitolojisinde bir dengi veya Yunan Mitolojisinde bir ismi yoktur.

Janus aynı zamanda sınırı olmayan kavramların da başlangıcını temsil eden bir tanrıdır. Örneğin yeni bir yılın başlangıcı gibi. İngilizce “January” (Ocak) kelimesinin de Janus’dan geldiği söylenir.

Zamanında, Julius Caesar, Roma İmparatoru olduktan sonra  kendisi bir takvim değişikliğine girişir. Bu değişiklik esnasında o zamana kadar yeni yıl başlangıcı Mart ayı iken, MÖ 45 yılında yeni yılı ocak ayında başlatır. Bu direkt Janus ile ilgili olmasa da ( Caesar bu konuda astronom Sosigenes ile birlikte çalışır ve bir yılın kaç gün olacağına dair hesaplar yaparlar) Roma tanrısı Janus’ un temsil ettiği ve tanrısı olduğu yeni yıl başlangıcı veya sınırı olmayan kavramların başı ve sonu olması açısından uyumludur.

Roma Tanrısı Janus aynı zamanda hasat, ekim, evlilik, doğum ve hayattaki diğer önemli olaylar gibi önemli girişimlerin başlangıcında çağrılan bir tanrıdır.

Tanrı Janus’un festivali Ocak ayında yer alır.  Bazı Romalı düşünürlere göre  Roma tanrısı Janus dünyanın yaratılışı, zaman ve mekânın düzenlenmesi ile ilişkili öncül bir tanrıdır.

Roma Tanrısı Janus Kim?

Roma mitolojisinde Tanrı Janus başlangıçların, değişimlerin, kapıların, geçişlerin ve sonların tanrısı olarak bilinir. Tanrı Janus, çoğunlukla  geçmişe ve geleceğe bakan iki yüzü ile tasvir edilir.

Janus’un iki tarafa bakan yüzü O’nun zaman içinde geçmişi ve geleceği görebilme yetisini ve geçişlerin tanrısı olmasını sembolize eder.

Tanrı Janus, Roma hayatı ve kültürü içinde yer tutmuş olan önemli bir tanrıdır. Janus, Roma yaşamındaki her türlü başlangıç ve geçişte önemli bir rol oynamıştır. Her günün, ayın ve yılın başlangıcında çağırılan bir tanrıdır. Bu da onu Roma takviminde özellikle önemli kılar. İlk ay olan Ocak (January) O’nun adını taşır. Festivali de Ocak ayında olan Roma Tanrısı Janus  için Ocak ayının yeni yıl günü kutsaldır. Bu günde Romalılar hediye alışverişinde bulunur, ritüeller gerçekleştirir ve gelecek yıl için kararlar alırlardı.

Başlangıçların tanrısı olarak Janus, dini törenlerde tanrıların kralı Jüpiter’den bile önce çağrılan ilk tanrıydı. “ianus geminus” olarak bilinen bu uygulama, onun Roma dini yaşamındaki öneminin altını çizmektedir.

Janus’un Roma Forumu’ndaki tapınağının kapıları Roma’nın savaş veya barış durumunun sembolik bir göstergesi olarak hizmet etmiştir. Roma savaştayken kapılar açık kalır, barıştayken ise kapatılırdı. Bu uygulama İmparatorluk döneminde de devam etmiştir. Bu aslında bir mit ile ilişkili bir durumdur.  

Janus Roma Mitlerine pek dahil olmamış bir tanrıdır ancak efsanelere göre Roma şehrinin kuruluşunda yer almıştır. Bunun dışında Roma Tanrısı Janus’un adının geçtiği tek mit  Sabine Miti’dir. Sabine mitine göre; Romalıların kaçırdığı kadınlarını geri almak için gelen Sabineli erkeklere su püskürterek Romalıları korumuştur Janus. Bu hikayeden dolayı savaş sırasında Janus’un tapınaktan çıkarak Roma’yı koruyacağına inanıldığından,  savaş sırasında Janus’un tapınaktan çıkarak Romalılara yardım etmesi beklendiğinde tapınağının kapıları açık bırakılırdı. Eğer bir savaş söz konusu değilse ve barış dönemi ise tapınağının kapıları kapalı dururdu.

Roma erken döneminde özellikle belli amaçlara hizmet etmesi için Ianus Quirinus olarak ortaya çıkmış olup özel ve kamu törenlerinde savaş başlatma gibi fonksiyonlara sahip olmuştur.

Geçişler ve geçitlerle olan ilişkisi göz önüne alındığında, Janus ticari faaliyetlerle bağlantılı hale gelmiştir. Birçok kişi Roma sikkesi ‘as’ın bir yüzünde Janus’un iki yüzlü görüntüsü olduğuna inanmaktadır. Yine Janus’un bu özelliğine ve ticaret ile olan ilişikisine bağlı olarak  bazı Romalı profesyonel loncalar, özellikle de seyahat veya ticaretle uğraşanlar, Janus’u koruyucu tanrıları olarak benimsemişlerdir.

Roma evlerinde ana kapının (ianua) Janus için kutsal olduğu düşünülürdü. Bu, Roma Tanrısı Janus’ un etkisini günlük ev yaşamına kadar genişletmiştir.

Romalı çiftçiler ekim ya da hasadın başında Janus’a yakarır, başarılı bir tarım döngüsü için onun kutsamasını isterlerdi.

Her iki tarafa da bakabilen bir tanrı olarak Janus bazen şeffaflık ve dürüstlüğü simgeleyen antlaşmalar veya sözleşmeler yapılırken çağrılırdı.

Bazı Romalı düşünürler Janus’u dünyanın yaratılışı, zaman ve mekânın düzenlenmesi ile ilişkili ilksel bir tanrı olarak görmüşlerdir. Bazı yazarlara göre ise  Yunanistan’da oğlu Jüpiter ( Zeus )tarafından kovulan Saturnus’u (Satürn) Roma’ya davet eden Janus’tur. Ovid’e göre ise Tanrı Janus, dünyanın velisidir.

Tanrı Janus, çoğunlukla elinde bir anahtar ve bir asa ile betimlenir. Tanrının  elinde bir anahtar tutması geçişlerin tanrısı olmasını sembolize eder.  Geçişlerin ve kapıların  tanrısı olmasından dolayı bu geçiş ve kapıların sorumluluğu da Janus’a aittir.  Elindeki asa ise tanrının yollardaki önemini vurgular.

Tanrı Janus, heykel ve görsel metinlerde çift yüzlü orta yaşlı, sakallı  bir adam olarak tasvir edilir. Bu tanrının  her iki  zıt yönü de görebilmesini, hem geçmişi hem geleceğe bakabilmesini  ve bilmesini tanımlar. Çift başlı tanrı Janus, iki farklı yönü de aynı anda görebildiğinden başlangıç ve sonların tanrısıdır. Aynı zamanda değişim ve geçişleri temsil eden bir tanrıdır, Roma mitolojisinde.

Janus ve kökeni hakkında tam bir bilgi yoktur. Benzer olarak aile ağacı veya yaşantısı konusunda da net bilgiler kaynaklarda bulunmuyor. İlahi  ve kudretli bir varlık olarak tanımlandığı ve düşünüldüğü için fazla kişiselleştirimemiş bir tanrı Janus. 

Bazı kaynak ve anlatımlara göre Tiberinus /Tiberius (Tiber Nehri’ne ismini vermiştir)  ve bazılarına göre is Tiberinus ve Fons’ un (su kaynaklarının tanrısı)  babasıdır.

Tanrı Janus Hakkında ilginç Bilgiler:

Tanrı Janus, Roma Döneminde Roma kültürünü ve hayatını etkilediği kadar çift yönlü doğası ve geçmiş ile geleceği görebilmesi özelliğiyle günümüzde de önemini korumakta. Günümüz popüler kültüründe farklı şekillerde kullanılan veya atıflarda bulunulan Roma tanrısı Janus adı aynı zamanda bilim dünyasında da adı çeşitli durumları tanımlamak için  terimlere verilerek kendisine yer edinmiş durumda.

Roma Tanrısı Janus’un günümüz bilim ve sanatına etkisinin veya isminin bazı terim ve durumları tanımlamak için kullanılması Tanrı Janus’un mitolojik özelliklerine dayanıyor. Bunlardan biri tanrının taşıdığı dualite yani çift yönlülük veya daha doğru bir anlamla ikilik veya iki yönlü denge. Benzer şekilde tanrının her iki yöne bakması da bir çeşit bir çift yönlülük ve tamamlayıcı dengeyi yansıtmakta. Bir diğeri ise geçişler…

Roma tanrısı Janus sonuçta geçişlerin, kapıların tanrısı. Doğal olarak iki durum arasında köprü oluşturan, değişimi ve geçişleri anlatmak için edebiyatta metafor olarak kullanıldığı gibi bilim alanında da ismi bu durumlara uygun olarak verilmiş. 

Bazılarına değinmek gerekirse;

1- Satürn gezegeninin uydularından bir tanesi adını Roma tanrısı Janus’tan almış ve Janus olarak adlandırılmış. Satürn’ün aylarından Janus, yörüngesini Epimetheus adlı başka bir ay ile paylaşan küçük ve düzensiz şekilli bir ay. Bu iki uydu dört yılda bir yörüngelerini değiştiriyorlar. Bu nedenle aslında bu küçük uyduya Janus adının verilmesi, Tanrı Janus’un geçişler ve ikiliklerle olan ilişkisi düşünüldüğünde uygun olmuş.

2- Biyolojide Janus iki farklı karakteristik ve görünüşe sahip organizma ve yapıları işaret etmek için kullanılıyor. 

Yine biyoloji ve tıp biliminde yer alan Janus kinazları (JAK) bulunuyor. Janus kinazlardan kısaca bahsetmek gerekirse; bunlar, hücre sinyalizasyonunda rol oynayan bir enzim ailesi. JAK’lar yani Janus kinazlar bağışıklık, hücre büyümesi ve gelişiminde önemli role sahip. Bazı kanser ve otoiümün hastalıklarının tedavisi için hedef durumunda yer alıyorlar. 

 Adlarını Janus’tan almalarının sebebi ise iki benzer fosfat aktarım alanına sahip olmaları. 

 3- Kimya alanında Tanrı Janus’tan esinlenilerek adlandırılan Janus parçacıkları yüzeylerinde iki veya daha fazla fiziksel özelliğe sahip olan özel nanoparçacık/mikro parçacık  türleri. Kimya ve Malzeme Bilimi içinde yer alan bu parçacıklar farklı özelliklere sahip iki ayrı yüzü olan özel nano parçacıklar. Bu ikili yapıları, Tanrı Janus’un temsil ettiği ikiliğe benzerlik gösterdiği için bu isim verilmiş. Çoğunlukla ilaç dağıtımı ve sensörlerde potansiyel kullanım alanına sahipler.

4- Psikoloji ve nörobilim alanlarından da Roma tanrısı Janus’tan etkilenilmiş. Örneğin hafızanın Janus yüzlü doğası dendiğinde bu terim hafızanın bazen bir problemi çözmeye hem yardımcı hem de engel olabileceğini tanımlamak için kullanılıyor. 

Farklı bir terim olan Janus yanallık modeli ise beynin hemisferlerinin birbirini tamamlayan uzamanlaşmasını açıklayan bir model olarak karşımıza çıkıyor.

5- Janus isimli bir programlama dili olduğunu biliyor muydunuz?

6- Roma Tanrısı Janus’a edebiyatta yapılan çeşitli atıflar var. Bunlardan en meşhuru James Joyce’un okuması zor olan eserlerinden  Finnigan Uyanması. Bunun dışında direkt olarak Janus’a bir atıf olmasa veya belirtilmese de edebiyat ve günümüz müzik, video oyunları ve eserlerinde Tanrı Janus’un çift yönlülüğü, geçişlerin ve kapıların tanrısı olmasından, hem geçmişi hem geleceği görebilmesinden ve iki farklı yöne bakan başından oldukça esinlenildiği görülebilir.

Kaynaklar:  Roma Mitolojisi / Derya Şahin

                    The Concise Dictionary of Greek and Roman Mythology /Michael Stapleton

                    Ancient Roman mythology /Peter Kamara